Saturday, October 23, 2010

બાબુ એક પૈસા દે દે...

આ એક જ પંક્તિ સાંભળ્યા પછી તુરંત જ ખ્યાલ આવે કે ગીત પુરાણું છે. ઘણું પુરાણું છે. એક ભિખારી ભીખમાં પૈસો માંગે છે. અત્યારે કોઈ ભિખારી પૈસો માગે નહીં કે લે નહીં. વર્ષો પહેલાંની હિન્દી ફિલ્મના આ ગીતકારને મન એક પૈસાનું મહત્ત્વ હતું. અત્યારે રિ-મેકનો જમાનો છે. ઘણી જૂની ફિલ્મોના રિ-મેક થાય છે એ રીતે ‘બાબુ એક પૈસા દે દે’ ગીતનું રિ-મેક કરવું હોય તો ‘બાબુ એક રૃપિયા દે દે’ એવું ગીત બનાવવું પડે. આપણી હિન્દી ફિલ્મનું કોઈ એક જમાનામાં પ્રખ્યાત ભીખગીત હતું એક પૈસા દે દે.

આમ તો હોલિવૂડની ફિલ્મો સાથે આપણી ફિલ્મોની સરખામણી થાય છે. એક મહત્ત્વનો ફરક હોલિવૂડ અને બોલિવૂડ વચ્ચે છે તે છે ભીખ-ગીતોનો! ભિખારીઓએ ગાયેલાં ગીતો આપણી ફિલ્મોમાં છવાઈ ગયાં છે. હોલિવૂડની કોઈ ફિલ્મમાં ભીખ-ગીત નથી. આપણી ફિલ્મોમાં ભીખગીતો એટલાં મશહૂર થઈ ગયાં છે કે તે લખનાર ગીતકારો ને સંગીતકારો ધનાઢય થઈ ગયા. ભીખગીતે એમને ધનવાન કર્યા!

આપણી ફિલ્મોએ કન્યાવિદાયનાં સુપરહિટ ગીતો આપ્યાં છે. લોરી-યાને હાલરડાં ગીતોએ આપણી ફિલ્મોમાં ખંગ વાળી દીધો છે. ‘ધીરે સે આજારે અખિયોં મેં નિંદીયા...’ ના ગીતકાર રાજેન્દ્ર ક્રિશ્ન અને સંગીતકાર રામચંદ્ર ચિરનિદ્રા પામી ગયા છે પણ આ ગીત સદાબહાર છે.

આપણી ફિલ્મોનાં લોરી-ગીતો કે કન્યાવિદાય ગીતો વિશે ઘણું લખાયું છે પણ ‘ભીખ-ગીતો’ પણ લેખ લખાય તેવો વિષય છે. ભીખગીતોની બાબતમાં બોલિવૂડ ખૂબ જ આગળ છે. હોલિવૂડને આ બાબતે ‘લવ-ગેઈમ’ આપી છે. હોલિવૂડ ઝીરો છે. સામે બોલિવૂડનાં અસંખ્ય ગીતો છે.

ભીખ આપણા જીવનમાં વણાઈ ગયેલી છે. કોઈ ટ્રેન એવી નહીં હોય જેમાં ભિખારીઓ લટપટિયાના તાલે ગીત ગાઈને ભીખ મેળવે. ભિખારીઓ પણ અપ-ડાઉન કરતા હોય છે અને ટિકિટ-ચેકરોની જેમ ટ્રેનમાંથી બે-પૈસા રળી લે છે.

વરસો પહેલાં રાજકપૂરનું ‘બૂટ-પોલિસ’ આવ્યું હતું. તેમાં સુંદર ભીખગીત હતું. ‘તૂમ્હારે તૂમ સે દયા માગતે હૈ’ છેલ્લી પંક્તિમાં રફી સાહેબ તાર સપ્તકમાં ‘બચા હુઆ રોટી કા ટુકડા યા કપડા દીલા દો’ની માગ કરે છે. ત્યારે રેડિયો ઉપર ગીત અવારનવાર વાગતું તે સાંભળી એક સજ્જન કહેતા હતા. ‘આટલો સરસ હલકદાર કંઠ છે તો ભીખ શું કામ માગતા હશે?’ એક ભીખગીતમાં ભિખારી કહે છે, ‘ઔલાદ વાલો ફૂલો ફલો મળનાર પૈસાના બદલામાં ફૂલો ફલો...ના આશીર્વાદ આપે છે. છગન કહે છે તે શરતી આશીર્વાદ છે. તે ઔલાદવાલોને જ સંબોધે છે. એટલે કે નિઃસંતાન લોકો માટે એ ડિમાન્ડ નથી કરતો. લાખ્ખો-કુંવારા સ્ત્રી-પુરુષને પણ ઔલાદ વાલો’ વાક્ય લાગુ ન પડે.

એક ભીખગીતમાં લોટરીપ્રથાના પ્રચાર જોવામાં આવે છે. ‘તું એક પૈસા દેગા તો વો દસ લાખ દેગા’ રોકાણ એક પૈસાનું ફાયદો સીધો દસ લાખનો. આ લોટરીમાં બની શકે. યા સટ્ટો!! એ રીતે સટ્ટાખોરીનું એ પ્રચારગીત પણ ગણી શકાય.

એક ફિલ્મમાં હાથી પાસે ભીખ મંગાવવામાં આવે છે ત્યારે હીરો ગાય છે, ‘દુનિયા મેં જીના હૈ તો કામ કર પ્યારે, સલામ કર પ્યારે’ અને હાથી સલામ કરે, પૈસા મેળવે.

આપણે ત્યાં ભીખ પણ સંગીતમય છે. એટલે ફિલ્મોમાં તે કામમાં આવે છે. વર્ષો પહેલાં રાયપુર ખાડિયામાં એક મહારાષ્ટ્રીયન કિશોર અને તેની બહેન ભીખ માગવા એમના સુકોમળ ગળામાંથી રેલાતું ભજન ‘મોરે કમલપતિ ભગવાન’ હજુ લોકોને યાદ છે.

‘બસંતબહાર’ ફિલ્મમાં પણ ભીખ અને ભજનનું મિશ્રણ મન્ના ડેના ગીતમાં હતું. ‘ભીડભંજના સૂન વંદના હમારી’ મલ્હાર રાગની બંદિશમાં ગીતકાર કહે છે, ‘તૂમ્હે ક્યા મેં દૂં મૈં ઠહેરા ભિખારી...’ ‘દોસ્તી’ ફિલ્મના ગીતમાં પણ ભીખનો સૂર જ પ્રધાન હતો. તો પ્રધાનો પણ ભીખનો સૂર ક્યારેક રેલાવે છે. એટલે કે ચૂંટણી વખતે હાથ જોડીને પ્રજા પાસે મત માંગે છે. આપણી સંસદમાં પચાસ ટકા સભ્યો કરોડપતિ છે. એટલે કરોડપતિ ભિખારીઓ છે એમ કહી શકાય.

No comments: